نقطه عطف انرژی خورشیدی: مقرون به صرفه، فراوان، در دسترس
داده‌ها نشان می‌دهند که انرژی خورشیدی در سراسر جهان رو به رشد است. آیا بشریت در حال ورود به عصری است که برای اولین بار در تاریخ خود، انرژی فراوانی در اختیار خواهد داشت؟
همبورگ – به‌ندرت در تاریخ بشر، یک فناوری به سرعت این‌چنین در سراسر سیاره گسترش یافته است: در آغاز هزاره، تقریباً هیچ‌کس از تابش خورشیدی برق تولید نمی‌کرد. اما اکنون، نیروگاه‌های فتوولتائیک همه جا دیده می‌شوند و ظرفیت جهانی آنها به صورت نمایی در حال رشد است. در ۱۵ سال بین ۲۰۰۸ و ۲۰۲۳، ظرفیت جهانی زیرساخت‌های انرژی خورشیدی حدود صد برابر افزایش یافته است. براساس پیش‌بینی موسسه اندیشکده انرژی Ember مستقر در لندن، رشد ممکن است امسال نیز با سرعت مشابه ادامه یابد.
چشمگیرترین داده این است که تقریباً نیمی از تمام نیروگاه‌های خورشیدی جهان در چین واقع شده‌اند. این ابرقدرت آسیایی نقش مهمی در رونق خورشیدی ایفا می‌کند: نه تنها به طور فزاینده‌ای برای تأمین انرژی خود به انرژی خورشیدی متکی است، بلکه همچنین جهان را با ماژول‌های فتوولتائیک – با قیمت‌های پایین شکست‌ناپذیر، تا حدودی به لطف حمایت گسترده دولتی – تأمین می‌کند. هزینه‌های پایین‌تر، همراه با اهداف جهانی آب و هوا، محرک‌های اصلی این رونق هستند. آیا ما، بدون اینکه حتی متوجه شویم، به تازگی وارد عصر جدیدی شده‌ایم؟
اعداد و ارقام چشمگیر هستند. کارشناسان Ember تخمین می‌زنند که امسال ۵۹۳ گیگاوات ظرفیت خورشیدی جهانی به تولید سیاره اضافه خواهد شد. این تقریباً هزار برابر خروجی بزرگ‌ترین پارک خورشیدی آلمان در نزدیکی لایپزیگ است. در مقایسه با سال گذشته، ظرفیت اضافه شده سالانه ۲۹ درصد افزایش یافته است و در مقایسه با ۲۰۲۱، سه برابر شده است. “نیروگاه‌های خورشیدی مقادیر عظیمی از انرژی ارزان را به شبکه‌های برق جهان وارد می‌کنند”، به گفته یوان گراهام از Ember. و این انقلاب تازه آغاز شده است: “بسیاری از آفتابی‌ترین کشورهای جهان تاکنون سرمایه‌گذاری بسیار کمی در انرژی خورشیدی انجام داده‌اند. هنوز پتانسیل عظیمی وجود دارد.”
قیمت‌های نزولی، تقاضای رو به رشد
برای تحلیل خود، گراهام و همکارانش آمار رسمی نصب را از ۱۵ کشور مهم خورشیدی تا ماه ژوئیه ارزیابی و داده‌های خود را استخراج کردند. آنها همچنین از آمار گمرک چین در مورد صادرات پنل‌های خورشیدی استفاده کردند. در حال حاضر، تقریباً کل جهان برای زیرساخت‌های خورشیدی به چین وابسته است. “فرض می‌کنیم که شش ماه پس از صادرات، حدود ۸۵ درصد از پنل‌ها نصب شده‌اند.”
نتیجه: رشد پویا. چنین رشد سریعی تنها به این دلیل ممکن است که هزینه‌های تولید به شدت کاهش یافته است. این امر همچنین به دلیل اقتصادهای مقیاس موسوم است: هرچه تعداد واحدها بیشتر باشد، هزینه تولید در هر واحد ارزان‌تر می‌شود. قیمت‌های ارزان‌تر، به نوبه خود، تقاضا را تولید می‌کنند – و تقاضا هرگز بالاتر نبوده است. طبق گفته موسسه Fraunhofer ISE، قیمت یک نیروگاه برق فتوولتائیک از سال ۲۰۰۶ تاکنون ۷۰ درصد کاهش یافته است. نتیجه: رشد پویا. اخیراً، مقدار انرژی خورشیدی تولید شده در سراسر جهان هر سه سال یک‌بار دو برابر شده است. با نرخ رشد فعلی، انرژی خورشیدی ممکن است در عرض ۱۸ سال ۶۴ درصد از تقاضای جهانی جهان را پوشش دهد.
ara1
داستان دست‌کم گرفتن
در گذشته، کارشناسان انرژی خورشیدی را به شدت دست‌کم گرفته بودند. در ابتدای سال ۲۰۲۲، آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرد که در سال ۲۰۲۴، افزایش ۲۳۲ گیگاواتی در سراسر جهان رخ خواهد داد. چنین پیش‌بینی‌ای در نیمه اول امسال از قبل فراتر رفته بود و تا پایان سال ۲۰۲۴، احتمالاً افزایش دو برابر خواهد شد.
اما شایان ذکر است که خورشیدی بیشتر لزوماً به معنای انرژی فسیلی کمتر نیست. “هیچ تردیدی وجود ندارد که انرژی خورشیدی دارای شتاب باورنکردنی است”، به گفته اوتمار ادنهوفر، مدیر و اقتصاددان ارشد موسسه تحقیقات تأثیر تغییرات آب و هوای پوتسدام. “اما تا زمانی که قیمت‌گذاری CO2 برای بیرون راندن سوخت‌های فسیلی از زنجیره تأمین نداشته باشیم، انقلاب خورشیدی نخواهیم داشت.”
کارشناسان انرژی مانند سیمون تاگلیاپیترا از اندیشکده بروکسل Bruegel معتقدند که حداقل ۱۰ سال دیگر طول خواهد کشید تا انرژی‌های تجدیدپذیر به پایه دائمی و ساختاری مصرف برق ما تبدیل شوند. نفت، گاز و زغال سنگ همچنان رهبر هستند – انرژی خورشیدی تنها ۱ درصد از تولید انرژی جهانی را در سال گذشته تشکیل می‌داد. رشد نمایی هرگز نمی‌تواند برای همیشه ادامه داشته باشد، در برخی مواقع هر منحنی صاف می‌شود.
اما تقریباً هیچ کارشناس انرژی فکر نمی‌کند که این نقطه برای انرژی خورشیدی قریب‌الوقوع باشد. “ماژول‌های خورشیدی ارزان هستند و قیمت آنها همچنان کاهش خواهد یافت”، به گفته هانس کوئنیگ از شرکت مشاوره Aurora Energy Research. هند و سایر کشورها نیز برای استقلال از چین و ایجاد تولید خود وارد بازار می‌شوند.
کارآمد، اما زمان‌بر
اما یک مشکل اساسی وجود دارد: خورشید همیشه در زمان و مکانی که برق مورد نیاز است، نمی‌تابد. به همین دلیل است که هزینه‌های سیستم زمانی که به خورشیدی تکیه می‌کنیم افزایش می‌یابد. چنین هزینه‌هایی شامل نیروگاه‌هایی می‌شود که زمانی که خورشید نمی‌تابد برق تأمین می‌کنند – و باید به هیدروژن تبدیل شوند یا حتی از ابتدا ساخته شوند. یا خطوط برق بزرگ که انرژی خورشیدی را به جایی که مورد نیاز است هدایت می‌کنند. استرالیا، به عنوان مثال، در حال برنامه‌ریزی بزرگ‌ترین مزرعه خورشیدی جهان است و می‌خواهد برق سبز را از طریق یک کابل زیر آب هزاران کیلومتر طول به سنگاپور عرضه کند که از آن برای رفع نیازهای برق خود استفاده خواهد کرد. تمام این پروژه‌ها گران، زمان‌بر و در بین شهروندان محبوب نیستند. “انرژی خورشیدی از نظر هزینه‌های تولید در حال حاضر رقابتی است، اما ادغام آن در شبکه کنونی و دست و پا گیر گران است”، به گفته تاگلیاپیترا، کارشناس انرژی از Bruegel.
بخش رو به رشدی از برق در پاکستان مستقیماً از پشت‌بام‌ها می‌آید. انرژی خورشیدی همچنین می‌تواند تا زمان نیاز در باتری‌ها ذخیره شود و قیمت باتری‌ها با سرعتی مشابه ماژول‌های خورشیدی کاهش یافته است. برعکس، می‌توان مصرف انرژی را با ساعات آفتاب تنظیم کرد، اما این نیازمند مشوق‌های قیمتی برای مصرف‌کنندگان است. در بازار انرژی، برق اکنون اغلب در ظهر بسیار ارزان یا حتی رایگان است، اما کاربران نهایی معمولاً قیمت ثابتی در هر کیلووات ساعت پرداخت می‌کنند. این سیستم به آرامی در حال تطبیق است و تعرفه‌های برق انعطاف‌پذیر سال آینده در آلمان معرفی خواهد شد. با این حال، مدتی طول خواهد کشید تا شهروندان و شرکت‌ها با این موضوع سازگار شوند.
مثال پاکستان نشان می‌دهد که چگونه انرژی خورشیدی در حال متحول کردن بازار است. در پاکستان، مصرف برق در عرض دو سال ۱۰ درصد کاهش یافت، در حالی که اقتصاد همچنان رشد کرد. برای اقتصاددانان، این غیرقابل تصور است. اما این اتفاق در حال رخ دادن است و برای یک دلیل ساده: بخش رو به رشدی از برق در پاکستان دیگر از طریق شبکه جریان نمی‌یابد، بلکه مستقیماً از پشت‌بام‌ها می‌آید. این کشور اکنون سومین واردکننده بزرگ ماژول‌های خورشیدی چینی در جهان است – نتیجه بحران انرژی سال ۲۰۲۲. “دولت‌ها در سراسر جهان متوجه می‌شوند که سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی تأمین انرژی آنها را ایمن‌تر می‌کند”، به گفته روپرت وی، کارشناس انرژی از موسسه اندیشه اقتصادی جدید در دانشگاه آکسفورد.
ara2
تغییر موازنه قدرت
توسعه‌هایی مانند آنچه در پاکستان یا هند می‌بینیم نشان می‌دهند که گذار به خورشیدی همچنین می‌تواند موازنه قدرت ژئوپلیتیک را تغییر دهد. البته نه بلافاصله، به گفته راینر کوئیزوو، که در مورد پیامدهای ژئوپلیتیک تحول انرژی و صنعتی در مرکز هلمهولتز پوتسدام تحقیق می‌کند. او تأکید می‌کند که کشورهای صادرکننده نفت و گاز همچنان در سال‌های آینده درآمد خوبی کسب خواهند کرد. “اما در درازمدت، تغییر به خورشیدی و بادی می‌تواند موازنه قدرت را تغییر دهد.”
ناگهان، کشورهایی مانند الجزایر، مکزیک و کلمبیا روی نقشه سیاسی قرار دارند زیرا تولیدکنندگان بالقوه هیدروژن سبز هستند. کسانی که می‌توانند انرژی خورشیدی زیادی برداشت کنند، می‌توانند آن را به عنوان هیدروژن ذخیره و در سراسر جهان، مثلاً به اروپا، حمل کنند. “خلاصه اینکه رقابت بیشتری خواهد بود، زیرا تعداد کشورهایی که هیدروژن سبز تولید می‌کنند بیشتر از کشورهایی خواهد بود که نفت و گاز صادر می‌کنند”، به گفته کوئیزوو، “و مکان‌های صنعتی در حال تغییر هستند: دور شدن از مناطقی که انرژی سبز کمی تولید می‌کنند.” متأسفانه، این امر در مورد آلمان نیز صدق می‌کند.
چین کلیدی خواهد بود
در حال حاضر مشخص است که ایالات متحده و چین پیشرو این تغییر خواهند بود. واشنگتن سال‌ها پیش با تکیه بر تولید گاز کشور توانست از واردات انرژی مستقل شود. و بعید است که این تغییر در دنیای بدون فسیل تغییر کند: “چین و ایالات متحده فضای کافی برای نیروگاه‌های بادی و خورشیدی دارند و می‌توانند خود را با انرژی تأمین کنند”، به گفته کوئیزوو. اروپا (و به‌ویژه قدرت صنعتی آن، آلمان) باید تصمیم بگیرد که کدام بخش‌های صنعتی را می‌خواهد فعال نگه دارد و برای کمک به گذار آنها سرمایه‌گذاری زیادی انجام دهد.
یک بار دیگر چین – مهم‌ترین تولیدکننده ماژول‌های خورشیدی و بزرگ‌ترین صادرکننده – نقش کلیدی در این بازنگری ایفا خواهد کرد. از آنجایی که رژیم اقتدارگرا اغلب مورد انتقاد قرار می‌گیرد، چه به دلیل نقض حقوق بشر یا به دلیل رقابت ناعادلانه، بسیاری نگران وابستگی بیش از حد به فناوری چینی هستند.
با این حال، روپرت وی، کارشناس انرژی، خواستار یک رویکرد عمل‌گرا است و امیدوار است که در میان‌مدت کشورهای بیشتری شروع به تولید ماژول‌ها با هزینه پایین کنند: “چه چیزی بدتر است: نصب یک ماژول خورشیدی از چین هر ۲۰ سال یک بار، یا وابستگی دائمی به واردات نفت و گاز از روسیه و سایر مناطق تحت حکومت خودکامه؟”
نویسنده: دپارتمان خبری آرا نیرو
منبع: مجله worldcrunch
